---------- Forwarded message ----------
From: Hennie
Date: 2011/4/21
Subject: Fw: navraag
To: Thinus
Beste Thinus,
Verwys onderstaande.
Waarom is mense so bang vir my teorie - dat alle gelowe teruggevoer kan word na die astronomie?
----- Original Message -----
From: Karin
To: Hennie
Sent: Wednesday, April 20, 2011 7:35 AM
Subject: Re: navraag
Ek sal dit opneem met die moderator, Henk.
Vriendelike groete,
Karin
2011/4/19 Hennie
Beste Karin,
Verwys “Is Beyers Naudé 'n Paulus?” Waarom lewer my antwoord op Gabriel se vraag net onderstaande boodskap op?
Comment awaiting approval
Your comment must be approved by a moderator before appearing here.
Kontroleer gerus die inhoud.
Gabriel, die drie wyse manne of konings uit die ooste verwys na Orion se belt. Die drie helder sterre is Alnitak, Alnilam en Mintaka. "In Christian astromythology Mintaka is also regarded as the third of the three Magi on their way to Bethlehem (Sirius): Caspar, Melchior, Balthasar."
Vergelyk gerus die ooreenkoms tussen Jesus en Horus, dan sal jy besef waarom daar geen verwysing na historiese Jesus in die Dooie See boekrolle van Qumran is.
Nog ʼn interessante feit i.v.m. met die naam Jesus (Joshua) is dat dit geskryf word met die Hebreeuse letters Yod Heh Shin Vah Heh en as jy die Shin (s) sou uithaal, dan kry jy die woord Yahweh wat die naam van God in die OT was.
Vriendelike groete,
Henk.
Hy gee die volgende antwoord:
---------- Forwarded message ----------
From: Marthinus
- Tekst uit oorspronkelijke bericht niet weergeven -
Date: Thu, Apr 21, 2011 at 9:30 PM
Subject: Re: Fw: navraag
To: Hennie
Beste Hennie
In antwoord op jou navraag, vermoed ek dit hou verband met die volgende wat ek aanhaal uit die boek GUARDS! GUARDS! van Terry Pratchett. Ek bedoel dit in alle erns en versoek jou ook om dit met erns te lees en te oordink.
The Patrician (sê maar die burgemeester van Londen) steepled his hands and looked at Vimes (sy polisiehoof) over the top of them.
'Let me give you some advice, Captain,' he said.
'Yes, sir?'
'It may help you make some sense of the world.'
'Sir.'
'I believe you find life such a problem because you think there are the good people and the bad people,' said the man.
'You're wrong , of course. There are, always and only, the bad people, but some of them are on opposite sides.'
He waved his thin hand towards the city and walked over to the window.
'A great rolling sea of evil,' he said, almost proprietorially.
'Shallower in some places, of course, but deeper, oh, so much deeper in others. But people like you put together little rafts of rules and vaguely good intentions and say, this is the opposite, this will triumph in the end. Amazing!' He slapped Vimes good-naturedly on the back.
'Down there,' he said, 'are people who will follow any dragon, worship any god, ignore any iniquity. All out of a kind of humdrum, everyday badness.Not the really high, creative loathsomeness of the great sinners, but a sort of mass-produced darkness of the soul. Sin, you might say, without a trace of originality. They accept evil not because the say yes, but because the don't say no. I'm sorry if this offends you,' he added, patting the captain's shoulder, 'but you fellows really need us.'
'Yes, sir?' said Vimes.
'Oh, yes. We're the only ones who know how to make things work. You see, the only thing the good people are good at is overthrowing the bad people. And you're good at that, I'll grant you. But the trouble is that it's the only thing you're good at. One day it's the ringing of the bells and the casting down of the evil tyrant, and the next it's everyone sitting around complaining that ever since the tyrant was overthrown no-one's been taking out the trash. Because the bad people know how to plan. It's part of the specification, you might say. Every evil tyrant has a plan to rule the world. The good people don't seem to have the knack.'
'Maybe. But you're wrong about the rest!' said Vimes.
'It's just because people are afraid, and alone-' He paused.
It sounded pretty hollow, even to him.
He shrugged. 'They're just people,' he said. 'They're just doing what people do. Sir.'
Lord Vetinari gave him a friendly smile.
'Of course, of course,' he said. 'You have to believe that, I appreciate. Otherwise you'd go quite mad . Otherwise you'd think you're standing on a feather-thin bridge over the vaults of Hell. Otherwise existence would be a dark agony and the only hope would be that there is no life after death. I quite understand.'
On Truth and Lies in a Nonmoral Sense
by Friedrich Wilhelm Nietzsche
1
Once upon a time, in some out of the way corner of that universe which is dispersed into
numberless twinkling solar systems, there was a star upon which clever beasts invented knowing.That was the most arrogant and mendacious minute of "world history," but nevertheless, it was only a minute. After nature had drawn a few breaths, the star cooled and congealed, and the clever beasts had to die. One might invent such a fable, and yet he still would not have adequately illustrated how miserable, how shadowy and transient, how aimless and arbitrary the human intellect looks within nature. There were eternities during which it did not exist. And when it is all over with the human intellect, nothing will have happened. For this intellect has no additional mission which would lead it beyond human life. Rather, it is human, and only its possessor and begetter takes it so solemnly-as though the world's axis turned within it. But if we could communicate with the gnat, we would learn that he likewise flies through the air with the same solemnity, that he feels the flying center of the universe within himself. There is nothing so reprehensible and unimportant in nature that it would not immediately swell up like a balloon at the slightest puff of this power of knowing. And just as every porter wants to have an admirer, so even the proudest of men, the philosopher, supposes that he sees on all sides the eyes of the universe telescopically focused upon his action and thought.
It is remarkable that this was brought about by the intellect, which was certainly allotted to these most unfortunate, delicate, and ephemeral beings merely as a device for detaining them a minute within existence.For without this addition they would have every reason to flee this existence as quickly as Lessing's son. The pride connected with knowing and sensing lies like a blinding fogover the eyes and senses of men, thus deceiving them concerning the value of existence. For this pride contains within itself the most flattering estimation of the value of knowing. Deception is the most general effect of such pride, but even its most particular effects contain within themselves something of the same deceitful character.
As a means for the preserving of the individual, the intellect unfolds its principle powers in
dissimulation, which is the means by which weaker, less robust individuals preserve
themselves-since they have been denied the chance to wage the battle for existence with horns or with the sharp teeth of beasts of prey. This art of dissimulation reaches its peak in man. Deception, flattering, lying, deluding, talking behind the back, putting up a false front, living in borrowed splendor, wearing a mask, hiding behind convention, playing a role for others and for oneself-in short, a continuous fluttering around the solitary flame of vanity-is so much the rule and the law among men that there is almost nothing which is less comprehensible than how an honest and pure drive for truth could have arisen among them. They are deeply immersed in illusions and in dream images; their eyes merely glide over the surface of things and see "forms." Their senses nowhere lead to truth; on the contrary, they are content to receive stimuli and, as it were, to engage in a groping game on the backs of things. Moreover, man permits himself to be deceived in his dreams every night of his life. His moral sentiment does not even make an attempt to prevent this, whereas there are supposed to be men who have stopped snoring through sheer will power. What does man actually know about himself? Is he, indeed, ever able to perceive himself completely, as if laid out in a lighted display case? Does nature not conceal most things from him-even concerning his own body-in order to confine and lock him within a proud, deceptive consciousness, aloof from the coils of the bowels, the rapid flow of the blood stream, and the intricate quivering of the fibers! She threw away the key. And woe to that fatal curiosity which might one day have the power to peer out and down through a crack in the chamber of consciousness and then suspect that man is sustained in the indifference of his ignorance by that which is pitiless, greedy, insatiable, and murderous-as if hanging in dreams on the back of a tiger. Given this situation, where in the world could the drive for truth have come from?
Insofar as the individual wants to maintain himself against other individuals, he will under
natural circumstances employ the intellect mainly for dissimulation. But at the same time, from boredom and necessity, man wishes to exist socially and with the herd; therefore, he needs to make peace and strives accordingly to banish from his world at least the most flagrant bellum omni contra omnes. This peace treaty brings in its wake something which appears to be the first step toward acquiring that puzzling truth drive: to wit, that which shall count as "truth" from now on is established. That is to say, a uniformly valid and binding designation is invented for things, and this legislation of language likewise establishes the first laws of truth. For the contrast between truth and lie arises here for the first time. The liar is a person who uses the valid designations, the words, in order to make something which is unreal appear to be real. He says, for example, "I am rich," when the proper designation for his condition would be "poor." He misuses fixed conventions by means of arbitrary substitutions or even reversals of names. If he does this in a selfish and moreover harmful manner, society will cease to trust him and will thereby exclude him. What men avoid by excluding the liar is not so much being defrauded as it is being harmed by means of fraud. Thus, even at this stage, what they hate is basically not deception itself, but rather the unpleasant, hated consequences of certain sorts of deception. It is in a similarly restricted sense that man now wants nothing but truth: he desires the pleasant, life-preserving consequences of truth. He is indifferent toward pure knowledge which has no
consequences; toward those truths which are possibly harmful and destructive he is even
hostilely inclined. And besides, what about these linguistic conventions themselves? Are they
perhaps products of knowledge, that is, of the sense of truth? Are designations congruent with things? Is language the adequate expression of all realities?
It is only by means of forgetfulness that man can ever reach the point of fancying himself to
possess a "truth" of the grade just indicated. If he will not be satisfied with truth in the form of tautology, that is to say, if he will not be content with empty husks, then he will always exchange truths for illusions. What is a word? It is the copy in sound of a nerve stimulus. But the further inference from the nerve stimulus to a cause outside of us is already the result of a false and unjustifiable application of the principle of sufficient reason. If truth alone had been the deciding factor in the genesis of language, and if the standpoint of certainty had been decisive for designations, then how could we still dare to say "the stone is hard," as if "hard" were something otherwise familiar to us, and not merely a totally subjective stimulation! We separate things according to gender, designating the tree as masculine and the plant as feminine. What arbitrary assignments! How far this oversteps the canons of certainty! We speak of a "snake": this designation touches only upon its ability to twist itself and could therefore also fit a worm. What arbitrary differentiations! What one-sided preferences, first for this, then for that property of a thing! The various languages placed side by side show that with words it is never a question of truth, never a question of adequate expression; otherwise, there would not be so many languages. The "thing in itself" (which is precisely what the pure truth, apart from any of its consequences, would be) is likewise something quite incomprehensible to the creator of language and something not in the least worth striving for. This creator only designates the relations of things to men, and for expressing these relations he lays hold of the boldest metaphors. To begin with, a
nerve stimulus is transferred into an image: first metaphor. The image, in turn, is imitated in a sound: second metaphor. And each time there is a complete overleaping of one sphere, right into the middle of an entirely new and different one. One can imagine a man who is totally deaf and has never had a sensation of sound and music. Perhaps such a person will gaze with astonishment at Chladni's sound figures; perhaps he will discover their causes in the vibrations of the string and will now swear that he must know what men mean by "sound." It is this way with all of us concerning language; we believe that we know something about the things themselves when we speak of trees, colors, snow, and flowers; and yet we possess nothing but metaphors for things--metaphors which correspond in no way to the original entities. In the same way that the sound appears as a sand figure, so the mysterious X of the thing in itself first appears as a nerve stimulus, then as an image, and finally as a sound. Thus the genesis of language does not proceed logically in any case, and all the material within and with which the man of truth, the scientist, and the philosopher later work and build, if not derived from never-never land, is at least not derived from the essence of things.
In particular, let us further consider the formation of concepts. Every word instantly becomes a concept precisely insofar as it is not supposed to serve as a reminder of the unique and entirely individual original experience to which it owes its origin; but rather, a word becomes a concept insofar as it simultaneously has to fit countless more or less similar cases--which means, purely and simply, cases which are never equal and thus altogether unequal. Every concept arises from the equation of unequal things. Just as it is certain that one leaf is never totally the same as another, so it is certain that the concept "leaf" is formed by arbitrarily discarding these individual differences and by forgetting the distinguishing aspects. This awakens the idea that, in addition to the leaves, there exists in nature the "leaf": the original model according to which all the leaves were perhaps woven, sketched, measured, colored, curled, and painted--but by incompetent hands, so that no specimen has turned out to be a correct, trustworthy, and faithful likeness of the original model. We call a person "honest," and then we ask "why has he behaved so honestly today?" Our usual answer is, "on account of his honesty." Honesty! This in turn means that the leaf is the cause of the leaves. We know nothing whatsoever about an essential quality called "honesty"; but we do know of countless individualized and consequently unequal actions which we equate by omitting the aspects in which they are unequal and which we now designate as
"honest" actions. Finally we formulate from them a qualities occulta which has the name
"honesty." We obtain the concept, as we do the form, by overlooking what is individual and
actual; whereas nature is acquainted with no forms and no concepts, and likewise with no
species, but only with an X which remains inaccessible and undefinable for us. For even our
contrast between individual and species is something anthropomorphic and does not originate in the essence of things; although we should not presume to claim that this contrast does not correspond o the essence of things: that would of course be a dogmatic assertion and, as such, would be just as indemonstrable as its opposite.
What then is truth? A movable host of metaphors, metonymies, and; anthropomorphisms: in
short, a sum of human relations which have been poetically and rhetorically intensified,
transferred, and embellished, and which, after long usage, seem to a people to be fixed,
canonical, and binding. Truths are illusions which we have forgotten are illusions- they are
metaphors that have become worn out and have been drained of sensuous force, coins which
have lost their embossing and are now considered as metal and no longer as coins.
We still do not yet know where the drive for truth comes from. For so far we have heard only of the duty which society imposes in order to exist: to be truthful means to employ the usual
metaphors. Thus, to express it morally, this is the duty to lie according to a fixed convention, tolie with the herd and in a manner binding upon everyone. Now man of course forgets that this is the way things stand for him. Thus he lies in the manner indicated, unconsciously and in accordance with habits which are centuries' old; and precisely by means of this unconsciousness and forgetfulness he arrives at his sense of truth. From the sense that one is obliged to designate one thing as "red," another as "cold," and a third as "mute," there arises a moral impulse in regard to truth. The venerability, reliability, and utility of truth is something which a person demonstrates for himself from the contrast with the liar, whom no one trusts and everyone excludes. As a "rational" being, he now places his behavior under the control of abstractions. He will no longer tolerate being carried away by sudden impressions, by intuitions. First he universalizes all these impressions into less colorful, cooler concepts, so that he can entrust the guidance of his life and conduct to them. Everything which distinguishes man from the animals depends upon this ability to volatilize perceptual metaphors in a schema, and thus to dissolve an image into a concept. For something is possible in the realm of these schemata which could never be achieved with the vivid first impressions: the construction of a pyramidal order according to castes and degrees, the creation of a new world of laws, privileges, subordinations, and clearly marked boundaries-a new world, one which now confronts that other vivid world of first impressions as more solid, more universal, better known, and more human than the immediately perceived world, and thus as the regulative and imperative world. Whereas each perceptual metaphor is individual and without equals and is therefore able to elude all classification, the great edifice of concepts displays the rigid regularity of a Roman columbarium and exhales in
logic that strength and coolness which is characteristic of mathematics. Anyone who has felt this cool breath [of logic] will hardly believe that even the concept-which is as bony, foursquare, and transposable as a die-is nevertheless merely the residue of a metaphor, and that the illusion which is involved in the artistic transference of a nerve stimulus into images is, if not the mother, then the grandmother of every single concept. But in this conceptual crap game "truth" means using every die in the designated manner, counting its spots accurately, fashioning the right categories, and never violating the order of caste and class rank. Just as the Romans and Etruscans cut up the heavens with rigid mathematical lines and confined a god within each of the spaces thereby delimited, as within a templum, so every people has a similarly mathematically divided conceptual heaven above themselves and henceforth thinks that truth demands that eachconceptual god be sought only within his own sphere. Here one may certainly admire man as a mighty genius of construction, who succeeds in piling an infinitely complicated dome of concepts upon an unstable foundation, and, as it were, on running water. Of course, in order to be supported by such a foundation, his construction must be like one constructed of spiders' webs:
delicate enough to be carried along by the waves, strong enough not to be blown apart by every wind. As a genius of construction man raises himself far above the bee in the following way: whereas the bee builds with wax that he gathers from nature, man builds with the far more delicate conceptual material which he first has to manufacture from himself. In this he is greatly to be admired, but not on account of his drive for truth or for pure knowledge of things. When someone hides something behind a bush and looks for it again in the same place and finds it there as well, there is not much to praise in such seeking and finding. Yet this is how matters stand regarding seeking and finding "truth" within the realm of reason. If I make up the definition of a mammal, and then, after inspecting a camel, declare "look, a mammal' I have indeed brought a truth to light in this way, but it is a truth of limited value. That is to say, it is a thoroughly anthropomorphic truth which contains not a single point which would be "true in itself" or really and universally valid apart from man. At bottom, what the investigator of such truths is seeking is only the metamorphosis of the world into man. He strives to understand the world as something analogous to man, and at best he achieves by his struggles the feeling of assimilation. Similar to the way in which astrologers considered the stars to be in man 's service and connected with his happiness and sorrow, such an investigator considers the entire universe in connection with man: the entire universe as the infinitely fractured echo of one original sound-man; the entire universe as the infinitely multiplied copy of one original picture-man. His method is to treat man as the measure of all things, but in doing so he again proceeds from the error of
believing that he hasthese things [which he intends to measure] immediately before him as mere objects. He forgets that the original perceptual metaphors are metaphors and takes them to be the things themselves.
Only by forgetting this primitive world of metaphor can one live with any repose, security, and consistency: only by means of the petrification and coagulation of a mass of images which
originally streamed from the primal faculty of human imagination like a fiery liquid, only in theinvincible faith that this sun, this window, this table is a truth in itself, in short, only by forgetting that he himself is an artistically creating subject, does man live with any repose, security, and consistency. If but for an instant he could escape from the prison walls of this faith, his"self consciousness" would be immediately destroyed. It is even a difficult thing for him to admit to himself that the insect or the bird perceives an entirely different world from the one that man does, and that the question of which of these perceptions of the world is the more correct one is quite meaningless, for this would have to have been decided previously in accordance with the criterion of the correct perception, which means, in accordance with a criterion which is not available. But in any case it seems to me that "the correct perception"-which would mean "the adequate expression of an object in the subject"-is a contradictory impossibility. For between two absolutely different spheres, as between subject and object, there is no causality, no correctness, and no expression; there is, at most, an aesthetic relation: I mean, a suggestive transference, a stammering translation into a completely foreign tongue-for which I there is required, in any case, a freely inventive intermediate sphere and mediating force. "Appearance" is a word that contains many temptations, which is why I avoid it as much as possible. For it is not true that the essence of things "appears" in the empirical world. A painter without hands who wished to express in song the picture before his mind would, by means of this substitution of spheres, still reveal more about the essence of things than does the empirical world. Even the relationship of a nerve stimulus to the generated image is not a necessary one. But when the same image has been
generated millions of times and has been handed down for many generations and finally appears on the same occasion every time for all mankind, then it acquires at last the same meaning for men it would have if it were the sole necessary image and if the relationship of the original nerve stimulus to the generated image were a strictly causal one. In the same manner, an eternally repeated dream would certainly be felt and judged to be reality. But the hardening and congealing of a metaphor guarantees absolutely nothing concerning its necessity and exclusive justification.
Every person who is familiar with such considerations has no doubt felt a deep mistrust of all
idealism of this sort: just as often as he has quite early convinced himself of the eternal
consistency, omnipresence, and fallibility of the laws of nature. He has concluded that so far as we can penetrate here-from the telescopic heights to the microscopic depths-everything is secure,complete, infinite, regular, and without any gaps. Science will be able to dig successfully in this shaft forever, and the things that are discovered will harmonize with and not contradict each other. How little does this resemble a product of the imagination, for if it were such, there should be some place where the illusion and reality can be divined. Against this, the following must be said: if each us had a different kind of sense perception-if we could only perceive things now as a bird, now as a worm, now as a plant, or if one of us saw a stimulus as red, another as blue, while a third even heard the same stimulus as a sound-then no one would speak of such a regularity of nature, rather, nature would be grasped only as a creation which is subjective in the highest degree. After all, what is a law of nature as such for us? We are not acquainted with it in itself, but only with its effects, which means in its relation to other laws of nature-which, in turn, are known to us only as sums of relations. Therefore all these relations always refer again to others and are thoroughly incomprehensible to us in their essence. All that we actually know about these
laws of nature is what we ourselves bring to them-time and space, and therefore relationships of succession and number. But everything marvelous about the laws of nature, everything that quite astonishes us therein and seems to demand explanation, everything that might lead us to distrust idealism: all this is completely and solely contained within the mathematical strictness and inviolability of our representations of time and space. But we produce these representations in and from ourselves with the same necessity with which the spider spins. If we are forced to comprehend all things only under these forms, then it ceases to be amazing that in all things we actually comprehend nothing but these forms. For they must all bear within themselves the laws of number, and it is precisely number which is most astonishing in things. All that conformity to law, which impresses us so much in the movement of the stars and in chemical processes, coincides at bottom with those properties which we bring to things. Thus it is we who impress ourselves in this way. In conjunction with this, it of course follows that the artistic process of metaphor formation with which every sensation begins in us already presupposes these forms and thus occurs within them. The only way in which the possibility of subsequently constructing a new conceptual edifice from metaphors themselves can be explained is by the firm persistence of these original forms That is to say, this conceptual edifice is an imitation of temporal, spatial, and
numerical relationships in the domain of metaphor.
Friedrich Nietzsche
Over waarheid en leugen in buitenmorele zin
Vertaald door Bart de Goeij
Er was eens, in een afgelegen hoek van het met talloze zonnestelsels flonkerend volgegoten heelal, een hemellichaam waarop slimme dieren het kennen uitvonden. Dat was de hoogmoedigste en leugenachtigste minuut van de ‘wereldgeschiedenis’: maar toch was het maar een minuut. Na enkele ademtochten van de natuur verstarde het hemellichaam, en de slimme dieren moesten sterven.1 — Zo’n fabel zou iemand kunnen bedenken en nog zou hij niet afdoende hebben geïllustreerd, hoe jammerlijk, hoe schaduwachtig en vluchtig, hoe doelloos en willekeurig het menselijk intellect eruit ziet in de natuur; er waren eeuwigheden waarin het er niet was; wanneer het ermee voorbij is zal er niets gebeurd zijn. Want er is voor dat intellect geen verdere missie, die boven het mensenleven uitstijgt. Integendeel: het is menselijk en alleen zijn bezitter en verwekker vat het zo pathetisch op, alsof de hele wereld erin rondwentelde. Konden we echter de mug verstaan, dan zouden we vernemen dat ook zij met dit pathos door de lucht vliegt en het vliegende middelpunt van de aarde in zich voelt. Er is niets zo verwerpelijk en onaanzienlijk in de natuur of het wordt door de eerste de beste zucht van deze kracht van het kennen opgeblazen als een ballon; en zoals iedere kruier zijn bewonderaar wil hebben, zo meent zelfs de trotste mens, de filosoof, van alle kanten de ogen van het heelal telescopisch gericht te zien op zijn doen en zijn denken.
Het is merkwaardig dat dit tot stand wordt gebracht door het intellect, dat wat aan de ongelukkigste, delicaatste en vergankelijkste wezens toch juist is toegevoegd als hulpmiddel, om ze een minuut in het bestaan vast te houden; zonder deze toevoeging zouden ze alle reden hebben om het, zo snel als Lessings zoon2, te ontvluchten. De met het kennen en waarnemen verbonden hoogmoed misleidt de mens, begoochelende nevel over zijn ogen en zintuigen leggend, over de waarde van het bestaan, en wel doordat hij de meest vleiende waardering van het kennen in zich draagt. Zijn meest algemene uitwerking is misleiding — maar ook zijn meest specifieke effecten dragen iets van hetzelfde karakter in zich.
Het intellect, als middel tot behoud van het individu, ontplooit zijn belangrijkste krachten in het vermommen3; want dat is het middel waarmee de zwakkere, minder robuuste individuen zich staande houden, omdat hun het voeren van een strijd om het bestaan met hoorns of een scherp roofdiergebit ontzegd is. In de mens bereikt de vermommingskunst haar hoogtepunt: de misleiding, het vleien, liegen en bedriegen, het achter-de-rug-om-praten, het voorstellen, het in verborgen glans leven, het gemaskerd zijn, de verhullende conventie, het toneelspelen voor anderen en zichzelf, kortom, het
voortdurende fladderen rond de ene vlam van ijdelheid zijn hier zozeer regel en wet, dat niets onbegrijpelijker is, dan hoe er onder de mensen een eerlijke en zuivere drang naar waarheid kon opkomen. Zij zijn diep gedompeld in illusies en droombeelden, hun oog glijdt slechts over de oppervlakte der dingen in het rond en ziet ‘vormen’, hun waarneming leidt nooit tot waarheid, maar neemt daarentegen genoegen met het ontvangen van prikkels en zoiets als het spelen van een tastend spel op de rug der dingen. Daarbij laat de mens zich ’s nachts, zijn hele leven lang, voorliegen in dromen, zonder dat zijn gevoel voor moraal dat zelfs maar probeert te voorkomen: terwijl het schijnt dat er mensen zijn, die door sterke wilskracht gestopt zijn met snurken. Wat weet de mens eigenlijk van zichzelf! Is hij zelfs maar in staat zichzelf, als lag hij in een verlichte vitrine, helemaal waar te nemen? Verbergt niet de natuur het allermeest voor hem, zelfs over zijn lichaam, om hem — terzijde van de kronkelingen der darmen, het snelle stromen van het bloed, de ingewikkelde trillingen der vezels — in een trots, begoochelend bewustzijn in te bannen en op te sluiten? Ze wierp de sleutel weg: en wee de noodlottige nieuwsgierigheid, die eens door een kier uit de kamer van het bewustzijn neer zou kunnen kijken en die er dan een vermoeden van zou krijgen, dat de mens berust op het meedogenloze, het gulzige, het onverzadigbare, het moorddadige, in de onverschilligheid van het niet-weten, en als het ware op de rug van een tijger in dromen hangend! Waar ter wereld komt in deze constellatie de drang naar waarheid vandaan?
Voor zover het individu zichzelf ten opzichte van andere individuen handhaven wil, zou het in natuurlijke omstandigheden het intellect vooral slechts gebruiken ter vermomming: echter, omdat de mens tegelijkertijd uit nood en verveling in de maatschappij en in de kudde wil bestaan dient hij vrede te sluiten en streeft hij ernaar, dat ten minste de allergrofste bellum omnium contra omnes4 uit zijn wereld verdwijnt. Deze overeenkomst brengt echter iets met zich, dat eruit ziet als de eerste stap tot het verlangen van die raadselachtige waarheidsdrang. Nu wordt namelijk dat gefixeerd, wat van nu af aan ‘waarheid’ moet zijn, dat wil zeggen: er wordt voor de dingen een gelijkelijk geldende en bindende benaming uitgevonden en deze jurisdictie van de taal stelt ook de eerste wetten der waarheid op: want hier ontstaat voor het eerst het contrast van waarheid en leugen: een leugenaar gebruikt de gangbare benamingen, de woorden, om het onwerkelijke werkelijk te doen schijnen; hij zegt bijvoorbeeld: ‘Ik ben rijk,’ terwijl voor zijn toestand juist ‘arm’ de correcte benaming zou zijn. Hij misbruikt de vastgelegde conventies door willekeurige verwisseling of zelfs omkering der namen. Als hij dit op baatzuchtige en bovendien schadelijke wijze doet, dan zal de maatschappij hem niet meer vertrouwen en hem hierom buitensluiten. De mensen vermijden daarbij niet zozeer het bedrogen worden als wel het benadeeld worden door bedrog. Ze hebben, ook op dit plan, in feite geen hekel aan de misleiding, maar aan de onaangename, vijandige gevolgen van zekere soorten van misleiding. In een op dezelfde manier beperkte zin wil de mens ook alleen de waarheid. Hij begeert de aangename, levensbehoudende gevolgen van de waarheid; tegenover de zuivere, consequentieloze kennis is hij onverschillig, tegen de wellicht schadelijke, vernietigende waarheden zelfs vijandelijk gestemd. En bovendien: hoe staat het met de genoemde conventies van de taal? Zij zijn wellicht voortbrengselen
van de kennis, de waarheidszin: congrueren de betekenissen en de dingen? Is de taal de adequate uitdrukking van alle realiteiten?
Alleen door middel van vergeetachtigheid kan de mens er ooit toe komen te geloven dat hij een waarheid bezit in de zojuist aangeduide graad. Wanneer hij geen genoegen wil nemen met de waarheid in de vorm van de tautologie, dat is: met lege hulzen, dan zal hij eeuwig illusies voor waarheden kopen. Wat is een woord? De afbeelding van een zenuwprikkel in klanken. De zenuwprikkel toeschrijven aan een oorzaak buiten ons, is echter al het resultaat van een vals en niet te rechtvaardigen gebruik van de wet van de toereikende grond.5 Hoe zouden we kunnen zeggen, als bij de genesis der taal de waarheid alléén, als voor de benamingen het gezichtspunt van de waarheid alléén beslissend was geweest, — hoe zouden we dan toch kunnen zeggen: ‘De steen is hard’? Alsof ‘hard’ ons overigens nog bekend is en niet als een geheel subjectieve prikkel! We delen de dingen in naar geslacht, we noemen de boom mannelijk, de plant vrouwelijk: wat een willekeurige overzettingen6! Hoe ver uitgevlogen boven de canon der zekerheid! We spreken van een ‘slang’: die benaming betreft niets dan het slingeren, en had ook net zo goed aan de worm kunnen toekomen. Wat een willekeurige afbakeningen, wat een eenzijdige bevoorrechting van nu eens deze, dan weer die eigenschap van een ding! De verschillende talen naast elkaar laten zien, dat het bij de woorden nooit op waarheid, nooit op een adequate uitdrukking aankomt: anders waren er immers niet zoveel talen. Het ‘Ding an sich’ (dat zou pas de zuivere, consequentieloze waarheid zijn) is ook voor de talenbouwer totaal onbevattelijk en helemaal niet nastrevenswaard. Hij benoemt niet meer dan de relaties van de dingen tot de mensen en roept om die uit te drukken de stoutste metaforen te hulp. Een zinnenprikkel allereerst overzetten in een beeld! Eerste metafoor. Het beeld weer nagemaakt in een klank! Tweede metafoor. En iedere keer wordt er geheel uit de oorspronkelijke sfeer midden in een volslagen andere en nieuwe sfeer gesprongen. Men kan zich een mens voorstellen, die geheel doof is en nooit een gewaarwording van toon of muziek heeft gehad: zoals deze misschien verwonderd kijkt naar Chladni’s klankfiguren in het zand, hun oorzaak ontdekt in het trillen van de snaar en nu zou zweren dat hij weet, wat de mensen de toon noemen, zo vergaat het ons allen met de taal. Wij geloven dat we iets van de dingen zelf weten, als we over bomen, kleuren, sneeuw en bloemen spreken, maar bezitten toch niets dan metaforen der dingen, die volstrekt niet overeenstemmen met de oorspronkelijke entiteiten. Zoals de toon zich als zandfiguur vertoont, zo doet het raadselachtige X van het Ding an sich zich eerst als zinnenprikkel, dan als afbeelding, ten slotte als klank voor. Logisch gaat het er dus in elk geval niet aan toe bij het ontstaan van de taal, en al het materiaal waarin en waarmee de mens van de waarheid, de onderzoeker, de filosoof werkt en bouwt, is zo niet uit sprookjesland7, dan toch in ieder geval niet uit het wezen der dingen afkomstig.
Overwegen we in het bijzonder de vorming van de begrippen8: ieder woord wordt direct begrip, doordat het nu juist niet dienst hoort te doen als een soort aandenken aan een eenmalige en geheel en al geïndividualiseerde oergebeurtenis waaraan het zijn ontstaan dankt, maar integendeel doordat het op hetzelfde moment moet passen op talloze, min of meer op elkaar lijkende, ofwel: strikt genomen nooit
aan elkaar gelijke, gevallen. Ieder begrip ontstaat uit het gelijkstellen van het niet-gelijke. Zo zeker als nooit enig blad gelijk is aan een ander, zo zeker is het begrip ‘blad’ gevormd door het willekeurig laten vallen van individuele verschillen, door het vergeten van het kenmerkende. Even zeker wekt het begrip ‘blad’ nu het denkbeeld, dat er in de natuur buiten de bladeren iets zou zijn dat ‘Blad’ is, zogezegd een oervorm, waarnaar alle bladeren geweven, geschetst, afgemeten, gekleurd, gekruld, beschilderd zijn, maar dan door onbekwame handen, zodat geen enkel exemplaar correct en geloofwaardig als een trouwe afbeelding van de oervorm is uitgevallen. We noemen een mens eerlijk; ‘Waarom heeft hij vandaag zo eerlijk gehandeld?’ vragen we. Ons antwoord pleegt te luiden: vanwege zijn eerlijkheid. De eerlijkheid! Dat is weer: het Blad is de oorzaak van de bladeren. We weten helemaal niets van een wezenlijke kwaliteit, die eerlijkheid heet, maar wel van talrijke geïndividualiseerde, derhalve ongelijke handelingen, die we door het weglaten van het ongelijke gelijkstellen en nu tot eerlijke handelingen benoemen; uiteindelijk formuleren we op grond van hen een qualitas occulta9 met als naam: de eerlijkheid.
Het over het hoofd zien van het individuele en werkelijke levert ons het begrip op, evenals de vorm, terwijl de natuur geen vormen en begrippen en dus ook geen soorten kent, maar alleen een voor ons ontoegankelijk en ondefinieerbaar X. Want ook onze tegenstelling van individu en soort is antropomorf en stamt niet van het wezen der dingen, terwijl we het ook niet moeten wagen te zeggen, dat ze er níet aan beantwoordt: dat zou namelijk een dogmatische bewering zijn en als zodanig even onbewijsbaar als het tegendeel.
Wat is dus waarheid? Een beweeglijk leger van metaforen, metoniemen, antropomorfismen, kortom: een som van menselijke relaties die, poëtisch en retorisch opgeblazen, overgezet en opgesmukt werden en die na lang gebruik een volk vast, canoniek en bindend schijnen: de waarheden zijn illusies waarvan men vergeten is dat het illusies zijn, metaforen die opgebruikt en zintuiglijk krachteloos zijn geworden, munten die hun stempelbeeld verloren hebben en die nu als metaal, niet meer als munten beschouwd worden. We weten nog steeds niet, vanwaar de drang naar waarheid stamt: want tot nu toe hebben we slechts gehoord van de verplichting die de maatschappij oplegt om te kunnen bestaan: waarheidslievend te zijn, dat wil zeggen: de gebruikelijke metaforen te gebruiken. Dus, moreel uitgedrukt: wij hebben slechts gehoord van de verplichting volgens vaste conventies te liegen, kuddegewijs in een voor allen bindende stijl te liegen. Nu vergeet de mens natuurlijk, dat het er zo met hem voorstaat; hij liegt dus op de beschreven manier, onbewust en naar honderd jaar oude gewoontes — en komt juist door deze onbewustheid, juist door dit vergeten, tot zijn gevoel van waarheid. Uit het gevoel, verplicht te zijn het ene ding rood, het andere koud, een derde geluidloos te noemen, ontstaat een morele, op waarheid betrokken impuls: aan de hand van het contrast van de leugenaar, die door niemand vertrouwd, door allen uitgesloten wordt, laat de mens zichzelf het eerbiedwaardige, betrouwbare en nuttige van de waarheid zien. Hij plaatst nu zijn handelen als redelijk wezen onder de heerschappij van abstracties: hij kan het niet meer hebben door plotselinge indrukken, aanschouwingen te worden meegesleept, hij veralgemeniseert al deze indrukken eerst tot ontkleurde,
koelere begrippen, om daaraan het vaartuig van zijn leven en handelen vast te knopen. Alles wat de mens onderscheidt van het dier berust op dit vermogen de aanschouwelijke metaforen tot een schema te vervluchtigen, ofwel: een beeld in een begrip op te lossen. In het domein van die schemata is namelijk iets mogelijk, wat nooit zou kunnen lukken met de aanschouwelijke eerste indrukken: een piramidale ordening naar kasten en graden op te bouwen, een nieuwe wereld van wetten, privileges, onderschikkingen, afbakeningen te scheppen, die nu — als het vastere, algemenere, bekendere, meer menselijke en op grond daarvan als het regulerende en imperatieve — de andere, aanschouwelijke wereld van de eerste indruk loochent. Terwijl iedere aanschouwingsmetafoor individueel en zonder haar gelijke is en derhalve altijd aan alle rubriceren weet te ontsnappen, toont het grote bouwwerk der begrippen de starre regelmaat van een Romeins columbarium10 en ademt het in haar logica de strengheid en koelte uit, die de wiskunde eigen is. Wie door de adem van deze koelte aangeraakt wordt, zal nauwelijks geloven dat ook het begrip — dat benig is en hoekig en verplaatsbaar als een dobbelsteen — niet meer is dan het residu van een metafoor, en dat de illusie van de artistieke overzetting van een zenuwprikkel in beelden zo niet de moeder, dan wel de grootmoeder is van elk begrip. Binnen dit dobbelspel der begrippen betekent echter ‘waarheid’ — iedere dobbelsteen te gebruiken zoals hij bedoeld is; precies zijn ogen te tellen, de juiste rubriceringen te maken en nooit in strijd met de orde van kasten en rangen te handelen. Zoals de Romeinen en Etrusken de hemel met starre, mathematische lijnen doorsneden en in iedere aldus afgegrensde ruimte een god banden, als in een templum11, zo heeft ieder volk een zodanig verdeelde begrippenhemel boven zich en verstaat het onder de waarheidseis, dat iedere begripsgod alleen in zijn eigen sfeer gezocht moet worden. Men mag hier de mens wel bewonderen als een geweldig bouwgenie, dat erin slaagt op beweeglijke fundamenten en, als het ware, op stromend water, een oneindig gecompliceerd bouwwerk te doen torenen; om op zulke fundamenten te rusten moet een gebouw natuurlijk zijn als een spinnenweb: delicaat genoeg om door een golf meegedragen te worden, en sterk genoeg om niet door de wind uit elkaar geblazen te worden. Als bouwgenie verheft de mens zich verre boven de bij: bouwt deze met was, dat hij in de natuur verzamelt, de mens bouwt met de veel delicatere stof der begrippen, die hij eerst uit zichzelf moet fabriceren. Hij is hier zeer te bewonderen — maar niet om zijn drang tot de waarheid, tot het zuivere kennen der dingen. Als iemand iets achter een struik verstopt, het daar gaat zoeken en ook vindt, dan is er niet veel te prijzen aan dat zoeken en vinden: zo staat het er echter voor met het zoeken en vinden van de ‘waarheid’ in het rijk der begrippen. Als ik de definitie van een zoogdier opstel en dan na het inspecteren van een kameel verklaar: ‘Kijk, een zoogdier,’ dan is daarmee weliswaar een waarheid aan het licht gebracht, maar die is dan van beperkte waarde, ik bedoel, ze is door en door antropomorf en bevat geen enkel punt dat waar ‘an sich’, werkelijk en algemeen geldig is, behalve voor de mens. De onderzoeker van deze waarheden zoekt in de grond van de zaak alleen naar de metamorfose van de wereld in de mens; hij streeft er met alle macht naar, de wereld te begrijpen als was het een mensachtig ding, en bevecht zich in het beste geval het gevoel van assimilatie. Net zoals de astroloog de sterren in dienst van de mensen en in samenhang met hun geluk en leed beschouwt, zo beschouwt zo’n waarheidsvorser de gehele wereld als verbonden aan de mens; als de oneindig gebroken echo van een oerklank: de mens; als de verveelvoudigde afbeelding van het ene oerbeeld: dat van de mens. Zijn methode is: de mens als maat van alle dingen te nemen, waarbij hij echter van de vergissing uitgaat, te geloven dat hij deze dingen als zuivere objecten onmiddellijk12 voor zich heeft. Hij vergeet dus dat de oorspronkelijke aanschouwingsmetaforen metaforen zijn en ziet ze aan voor de dingen zelf.
Alleen door het vergeten van die primitieve metaforenwereld, alleen door het hard en star worden van een oorspronkelijk in vurige vloeibaarheid uit het oervermogen van de menselijke fantasie stromende beeldenmassa, alleen door het onoverwinnelijke geloof, dat deze zon, dit raam, deze tafel een waarheid an sich is, — kortom, alleen doordat de mens vergeet dat hij een subject, en wel een artistiek scheppend subject is, leeft hij met enige rust, zekerheid en consistentie; als hij maar één ogenblik buiten de gevangenismuren van dit geloof zou kunnen komen, dan was het direct met zijn ‘zelfbewustzijn’ gedaan. Het kost hem al moeite om toe te geven dat een insect of vogel een heel andere wereld waarneemt dan de mens, en dat de vraag, welke wereldperceptie juister is, geheel zinloos is, want om dat te bepalen zou gemeten moeten worden met de maat van de juiste perceptie, ofwel: met een maat die niet voorhanden is. Sowieso lijkt me de juiste perceptie — dat zou zijn: de adequate uitdrukking van een object in het subject — een contradictoire hersenschim. Want tussen twee absoluut verschillende sferen als subject en object bestaat geen causaliteit, geen juistheid, geen uitdrukking, maar hoogstens een esthetische houding, ik bedoel: een suggererende overzetting, een nastamelende vertaling in een geheel en al vreemde taal — waarvoor echter in ieder geval een vrijelijk dichtende en vrijelijk uitvindende middensfeer en middelende kracht nodig zou zijn.13 Het woord ‘verschijning’ bevat vele verleidingen, zodat ik het indien mogelijk vermijd: want het is niet waar dat het wezen der dingen in de empirische wereld verschijnt. Een schilder wiens handen hem in de steek laten en die door middel van gezang het beeld in zijn hoofd zou willen uitdrukken, zal met deze verwisseling der sferen nog altijd meer over het wezen der dingen verraden dan de empirische wereld. Zelfs de verhouding van een zenuwprikkel met het gegenereerde beeld is op zichzelf geen noodzakelijke; als echter steeds hetzelfde beeld miljoenen keren gegenereerd en door vele mensengeslachten overerfd is, ja uiteindelijk bij de gehele mensheid als gevolg van dezelfde aanleiding verschijnt, — dan krijgt het ten slotte voor de mens een betekenis als was het het enige noodzakelijke beeld, en als was de verhouding ervan tot de oorspronkelijke zenuwprikkel er een van strenge causaliteit: zoals een eeuwig herhaalde droom geheel en al als werkelijkheid ervaren en beoordeeld zou worden. Maar het hard en star worden van een metafoor garandeert helemaal niets met betrekking tot de noodzakelijkheid en uitsluitende gegrondheid van deze metafoor.
Iedereen die met zulke bespiegelingen vertrouwd is, heeft zonder twijfel een diep wantrouwen ondervonden tegen dit soort idealisme, wanneer hij zich eens echt overtuigde van de eeuwige consequentheid, alomtegenwoordigheid en onfeilbaarheid van de natuurwetten; hij heeft vast geconcludeerd: hier is alles, zover als we doordringen — naar de hoogte van de telescopische wereld
en naar de diepte van de microscopische wereld — zo zeker, voltooid, eindeloos, wetmatig en zo zonder gaten; de wetenschap zal eeuwig met succes in deze schachten kunnen graven en al het gevondene zal harmoniëren en de andere vondsten niet tegenspreken. Hoe weinig lijkt dit op een fantasieproduct: want als iets een fantasieproduct is, dan moet het toch ergens de schijn en het irreële verraden. Daartegen is in te brengen: als wij allemaal een verschillende zintuiglijke perceptie hadden, als we nu eens als vogel, dan als worm, dan weer als plant konden percipiëren, — of als de een een prikkel zag als rood, een ander als blauw, terwijl een derde deze prikkel hoorde als toon, — dan zou niemand van zo’n wetmatigheid der natuur spreken, maar zouden we haar slechts als een hoogst subjectief gebouw begrijpen. En dus: wat is een natuurwet helemaal voor ons; zij is ons niet an sich bekend, maar alleen in haar werkingen, dit is: in haar relaties tot andere natuurwetten, die ons op hun beurt ook slechts als relaties bekend zijn. Dus verwijzen al deze relaties altijd maar weer naar elkaar en zijn ze ons naar hun aard door en door duister; alleen dat wat we erbij brengen — de tijd, de ruimte en dus opeenvolgingstoestanden en aantallen — is ons er werkelijk aan bekend. Al het wonderlijke van de natuurwetten dat we met verbazing gade slaan, dat wat onze verklaring eist en ons tot wantrouwen jegens het idealisme zou kunnen verleiden, ligt juist en alleen in de mathematische strengheid en onschendbaarheid van de tijd- en ruimtevoorstellingen. Deze echter maken we in en van onszelf met dezelfde noodzakelijkheid als die waarmee een spin haar web weeft; als we gedwongen zijn alle dingen alleen onder deze vormen van tijd en ruimte te begrijpen, dan is het niet meer verwonderlijk dat we aan alle dingen eigenlijk alleen maar deze vormen begrijpen: want zij moeten alle de wetten van het getal in zich dragen en het getal is precies het verbazingwekkendste in de dingen. Alle wetmatigheid, die ons in de beweging van de sterren en in de chemische processen zo imponeert, valt in de grond van de zaak samen met die eigenschappen die we zelf in de dingen aanbrengen, zodat we onszelf ermee imponeren. Daarbij blijkt natuurlijk, dat de artistieke metaforenbouw, waarmee in ons iedere waarneming begint, die vormen al vóóronderstelt en dat deze in hen voltrokken wordt; slechts uit het vaste volharden van deze oervormen is de mogelijkheid te verklaren, dat naderhand uit de metaforen zelf een gebouw der begrippen gebouwd moet worden. Dit is zogezegd een nabootsing van de tijd-, ruimte- en getalsverhoudingen op de bodem van de metaforen.
Noten
1 : Deze passage is ook te vinden in Über das Pathos der Wahrheit (PT, 79). Ook klinkt misschien een vage echo van Schopenhauer: ‘In de oneindige ruimte talloze lichtgevende bollen, om elke waarvan zo’n dozijn kleinere cirkelen, door de grote verlicht; ze zijn van binnen heet en overtrokken met een gestolde, afkoelende korst; op deze korst heeft een schimmellaag levende en kennende wezens voortgebracht.’ (WWV II, 13) Dit hoofdstuk heet ‘Over de idealistische visie’.
2 : Deze stierf op de dag van zijn geboorte. (PT, 804)
3 : ‘Verstellung’. Dit woord betekent ook: ‘verplaatsing’. Zie noot 6.
4 : ‘Oorlog van allen tegen allen’.
5 : Een verwijzing naar de beruchte fout van Kant. Nadat hij alle eigenschappen tot aan tijd, ruimte en causaliteit toe van het objectieve Ding an sich had afgetrokken en had bepaald dat deze alleen geldig waren voor de dingen als verschijning, probeerde hij het bestaan van het Ding an sich te bewijzen door te stellen, ‘dat de empirische aanschouwing, of beter gezegd de gewaarwording in onze zintuigen, waar deze aanschouwing uit voortkomt, een uitwendige oorzaak moet hebben.’ (WWV I, 618) Hier paste hij dus de causaliteit toe buiten de sfeer van de verschijning.
6 : ‘Übertragungen’. Nietzsche zelf zag ‘übertragung’ als letterlijke vertaling van ‘metafoor’. ‘Μετα-φέρω’ = ‘ik breng over’ in de zin van: van de ene naar de andere sfeer verplaatsen. (PT, 4183) Hier is gekozen voor ‘overzetting’, omdat ‘overbrenging’ nog lelijker en vermoedelijk geen Nederlands is.
7 : ‘Wolkenkukuksheim.’ Waarschijnlijk betrokken van Schopenhauer, die lege, inhoudsloze begrippen als het ‘absolute’, het ‘oneindige’ en het ‘bovenzinnelijke’ omschreef met die term, die afkomstig is uit het Grieks: ‘νεφελοκοκκυγια’. WWV, I, 407-408.
8 : ‘Begrip’ zoals opgevat door Schopenhauer: ‘algemene, door abstractie verkregen, voorstelling waaronder verschillende afzonderlijke voorstellingen kunnen worden gesubsumeerd.’ (WWV, 816)
9 : ‘Verborgen kwaliteit.’ Uit de scholastiek afkomstige benaming. Bij Schopenhauer (en hier ook) krijgt het de ‘bijbetekenis van ‘verlegenheidsbegrip’, waarmee men al datgene aanduidt waarvoor men (nog) geen verklaring heeft gevonden.’ (WWV, 828)
10 : Grafgewelf, waar lijkurnen in nissen werden bijgezet.
11 : ‘Templum’ betekent uiteraard ‘tempel’, ‘heiligdom’. Etymologisch stamt het woord van de wortel ‘tem’, die ‘snijden’ betekent. De eerste betekenis van ‘templum’ is: ‘het veld van observatie van een vogelwichelaar, die met zijn staf een deel van hemel en aarde afbakende voor zijn waarnemingen’. Vandaar ongetwijfeld Nietzsches keuze voor het Latijnse woord.
12 : Ontleend aan Schopenhauer. ‘Onmiddellijk’, als tegendeel van ‘middellijk’, wil hier zoveel zeggen als dat er tussen de onderzoeker en zijn objecten geen derde instantie als intermediair fungeert. (WWV, 825)
13 : Zie noot 12.
Literatuur
PT: Friedrich Nietzsche, Philosophy and truth. Selections from Nietzsche’s Notebooks of the early 1870’s, edited and translated by Daniel Breazeale, Humanities Press, New Jersey, 1995.
WWV: Arthur Schopenhauer, De wereld als wil en voorstelling, vertaald en van commentaar voorzien door Hans Driessen, 2 banden, Wereldbibliotheek, Amsterdam, 1999.
No comments:
Post a Comment